مجموعه مقالات رایگان مدیریت، حسابداری و روانشناسی

ساختارهای سازمانی نقش محوری در شکل دادن به نحوه سازماندهی کار، تصمیم گیری ها و دستیابی به اهداف در سازمان ایفا می کنند. بوروکراسی و ادوکراسی دو رویکرد متضاد در طراحی سازمانی را نشان می دهند که هر کدام مجموعه ای از اصول، مزایا و چالش های خاص خود را دارند. این مقاله به بررسی تعاریف، زمینه تاریخی، ویژگی ها و ارتباط معاصر بوروکراسی و ادوکراسی می پردازد و پیامدهای آن ها را برای اثربخشی و سازگاری سازمانی در محیط کسب وکار پویا امروزی برجسته می کند. در این مطلب نگاهی دقیق به این دو مقوله اساسی می اندازیم.

بورکراسی چیست؟

بوروکراسی به سیستم اداری با ساختار سلسله مراتبی، قوانین و مقررات پیچیده و نقش های تخصصی اطلاق می شود. ویژگی های کلیدی بوروکراسی شامل تقسیم کار، فرآیندهای انتخاب رسمی، جهت گیری شغلی، قوانین رسمی و غیرشخصی بودن است. در حالی که ساختارهای بوروکراتیک ریشه باستانی دارند، مفهوم مدرن در قرن 18 فرانسه ظهور کرد. 

ماکس وبر، جامعه شناس آلمانی، نقش عمده ای در تعریف و تحلیل بوروکراسی در قرن 19-20 ایفا کرد و گفت بورکراسی ها با هدف افزایش کارایی، عقلانیت و انصاف در سازمان های بزرگ شکف گرفته اند و به دنبال حذف خویشاوندی و تصمیم گیری خودسرانه و ارائه ساختار و سازگاری در عملیات هستند.

متاسفانه بوروکراسی اغلب با تشریفات اداری بیش از حد، انعطاف ناپذیری و ناکارآمدی همراه است و می تواند منجر به تمرکز بر قوانین بر نتایج شود. گاهی نیز ممکن است نوآوری و ابتکار فردی را خفه کند یا ارتباط بین بخش ها را مختل کند. با این حال علیرغم انتقادات، ساختارهای بوروکراتیک در سازمان ها، دولت ها و نهادهای بزرگ رایج است.

به هر حال بسیاری از ساختارهای سازمانی مدرن بر اساس اصول بوروکراتیک است.زیرا شناخت محدودیت های بوروکراسی منجر به کاوش در مدل های سازمانی جایگزین شده است. مفاهیمی مانند مدیریت چابک، هولاکراسی و سازمان های شبکه ای با هدف رسیدگی به کاستی های بوروکراسی هستند.

از سوی دیگر بحث در مورد چگونگی ایجاد تعادل بین نیاز به ساختار و سازگاری با انعطاف پذیری و نوآوری ادامه دارد. بسیاری از رهبران نیاز به ساده سازی فرآیندهای بوروکراتیک را با حفظ جنبه های سودمند ساختار تشخیص می دهند. به طور خلاصه، در حالی که بوروکراسی به عنوان یک رویکرد منطقی برای سازماندهی واحدهای بزرگ توسعه یافته است، اجرای آن اغلب منجر به پیامدهای منفی ناخواسته می شود. 

ادوکراسی چیست؟

در مقابل بوروکراسی، ادوکراسی نشان دهنده یک مدل سازمانی انعطاف پذیر و پویا است که با تصمیم گیری غیرمتمرکز، ساختارهای ارگانیک و نقش های سیال مشخص می شود. آدوکراسی ها در محیط هایی رشد می کنند که نیازمند نوآوری، خلاقیت و سازگاری سریع با تغییر هستند. آنها بر همکاری، آزمایش و توانمندسازی کارکنان تأکید دارند و سازمان ها را قادر می سازند تا به فرصت ها و چالش های در حال ظهور به سرعت پاسخ دهند.

آدوکراسی ها به ویژه در صنایعی مانند فناوری، خدمات خلاقانه و استارت آپ ها رایج هستند، جایی که چابکی، نوآوری و خلاقیت برای مزیت رقابتی حیاتی هستند. برخلاف ساختارهای بوروکراتیک، آدوکراسی ها استقلال، ابتکار عمل و ریسک پذیری را در میان کارکنان تشویق می کنند و فرهنگ کارآفرینی و یادگیری مستمر را تقویت می کنند. نمونه هایی از ساختارهای آدوکراتیک عبارتند از سازمان های ماتریسی، که در آن کارکنان بر اساس نیازهای پروژه به چندین مدیر گزارش می دهند، و ساختارهای موازی که همکاری متقابل و به اشتراک گذاری دانش را تشویق می کنند.

مقایسه بوروکراسی و ادوکراسی

بحث بین بوروکراسی و ادوکراسی حول مناسب بودن آنها برای زمینه ها و اهداف مختلف سازمانی می چرخد. بوروکراسی ثبات، کنترل و قابلیت اطمینان را در محیط های ساختاریافته که در آن استانداردسازی و انطباق ضروری است، ارائه می دهد. از طریق اختیارات سلسله مراتبی و قوانین رسمی، ثبات در عملیات و پاسخگویی را تضمین می کند. با این حال، ماهیت سلسله مراتبی آن می تواند منجر به تشریفات اداری، تنگناهای تصمیم گیری و مقاومت در برابر تغییر شود.

از سوی دیگر، ادوکراسی در محیط های پویا و نامطمئن رشد می کند که در آن نوآوری، انعطاف پذیری و خلاقیت ارزشمند است. پاسخ های تطبیقی ​​به تغییرات بازار را ترویج می کند، توانمندسازی کارکنان را تشویق می کند و فرهنگ نوآوری را تقویت می کند. همچنین ادوکراسی از تصمیم گیری غیرمتمرکز، تیم های متقابل و نقش های انعطاف پذیر برای بهره برداری از فرصت های نوظهور و مدیریت سریع چالش های پیچیده استفاده می کنند. با این حال، آنها ممکن است با حفظ ثبات، هماهنگی بین تیم های مختلف و همسویی با اهداف سازمانی مشکل داشته باشند.

جمع بندی

بوروکراسی، یک ساختار سازمانی رسمی است که با اختیار سلسله مراتبی، تقسیم کار روشن، قوانین و رویه های سختگیرانه و روابط غیر شخصی مشخص می شود. هدف بوروکراسی ایده آل وبر دستیابی به کارایی، پیش بینی پذیری و عقلانیت از طریق فرآیندهای استاندارد و نقش های رسمی بود. در حالی که ساختارهای بوروکراتیک ثبات، ثبات و کنترل بر عملیات سازمانی را فراهم می کنند، اغلب به دلیل سخت بودن، آهسته بودن در انطباق با تغییرات و سرکوب نوآوری مورد انتقاد قرار می گیرند.

با این وجود، بوروکراسی در بسیاری از سازمان های بزرگ، سازمان های دولتی و صنایع سنتی که قابلیت اطمینان، انطباق و پایبندی به رویه ها از اهمیت بالایی برخوردار است، همچنان رایج است. مسئولیت پذیری را تضمین می کند، ابهام را کاهش می دهد و چارچوبی برای مدیریت وظایف و منابع پیچیده فراهم می کند. با این حال، انتقادات از بوروکراسی شامل تمایل آن به ایجاد اینرسی بوروکراتیک است، جایی که فرآیندهای تصمیم گیری بیش از حد دست و پا گیر و کند می شوند و مانع چابکی سازمانی و پاسخگویی به پویایی بازار می شوند.

در نقطه مقابل ادوکراسی انعطاف پذیری و نوآوری را ارائه می دهد. این رویکرد عناصر مختلف را با هم ترکیب می کند و مدل های ترکیبی را ایجاد می کند که ثبات و چابکی را برای دستیابی به اهداف استراتژیک به طور مؤثر متعادل می کند. انتخاب بین بوروکراسی و ادوکراسی به اهداف سازمانی، پویایی صنعت و نیاز به کارایی در مقابل نوآوری بستگی دارد. با پذیرش نقاط قوت هر مدل و در عین حال کاهش محدودیت های آن ها، سازمان ها می توانند فرهنگ انعطاف پذیری، سازگاری و موفقیت پایدار را در یک بازار جهانی رقابتی فزاینده تقویت کنند.

منابع

تئوری مدیریت جلیلیان

مبانی سازمان و مدیریت رضائیان سمت

برای مطالعه بیشتر و همچنین خرید کتاب های منبع دانشگاهی و درسی به سایت کتاب نوین مراجعه کنید.